Laten we elkaar niks wijs maken: als de democratie in Europa als een uitdovende zon is aan het ondergaan is dat vooral onze eigen schuld. Als, zoals Claude Lefort - en Macchiavelli al lang voor hem in andere termen - dacht, de democratie sinds de Franse Revolutie in principe een lege ruimte is die steeds opnieuw opgevuld moet worden - middels voortdurende her-definitie en invulling van waar we met de samenleving naartoe willen - dan weet je op voorhand dat je daarvoor de handen uit de mouwen gaat moeten steken. Als dat staken of op een andere manier protesteren betekent dan moet je dat dus wel doen. Wie zich, zoals wij allen, tevreden stelt met om de vier-vijf-zes jaar een bolletje zwart maken en er vervolgens vanuit gaat dat wie verkozen wordt je belangen wel naar behoren zal behartigen komt dan na ongeveer zestig jaar relatieve windstilte (genaamd economische vooruitgang, oftewel: het eeuwige Immer Mehr) meer dan bedrogen uit.

Zou het nu echt zo een slecht idee zijn om terug te keren naar de Griekse opvatting van wat Democratie is, namelijk een vertegenwoordiging van echt iedereen? Alsof het echt zo moeilijk te organiseren is om met een rotatiesysteem (waarbij er bijvoorbeeld maatregelen komen om, zoals bij een jurysysteem, tijdelijk van zijn arbeidscontract ontheven te worden terwijl men zich bezighoudt met staatsadministratieve taken) diegenen die willen zich voltijds op een directe manier met het algemeen belang te laten bezighouden.

Alle tegenargumenten (te grote complexiteit, dus niet iedereen kan meedoen; aanslag op het economische weefsel ("Weet je wel wat dat kost aan verloren arbeidsuren?"), onwil van het ongetwijfeld grote aantal ongeïnteresseerden, etcetera) klinken mij nogal vals in de oren. Democratie is nu eenmaal een voortdurend bij te sturen leerproces en dus nooit voltooid. Wie niet op zijn minst probeert, zal eindigen, zoals wij nu, onder de dictatuur van boekhouders en andere zachte fascisten.