Lacan 2

"(...) een psychoot is een subject dat niet door de symbolische orde wordt bedrogen"

Dat lees ik bij Zizek - en dat lijkt, terzijde, nogal heel hard op het beruchte dictum van Burroughs ("A paranoid-schizophrenic is a guy who's just found out what's going on"). Wil dat nu zeggen dat we allemaal liever niet weten wat het reële feitelijk behelst, of dat we dat niet kunnen weten (omdat de symbolische orde er nu eenmaal is en we anders gewoon niet op een beschaafde manier kunnen samenleven)? Of nog complexer gesteld: dat we dat niet kunnen willen - of willen kunnen - weten? Met andere woorden: is bovenstaand citaat een negatief of een positief oordeel? Of blijft dat onbeslist?

Dat elke vorm van samenleven fundamenteel op (al dan niet gewild) (zelf)bedrog zou gebaseerd zijn heb ik altijd nogal een op zijn minst tamelijk overtrokken aanname gevonden. Gebruiken we niet gewoon het verkeerde woord? Of om het anders te stellen: dat is toch een kwestie van woordkeus. Je zou het even goed een "ongeschreven contract voor deelname aan de samenleving' kunnen noemen. Dat er zoiets bestaat als socialisatie, hoeft nog niet per se te betekenen dat we allemaal patiënten, of zoals Nietzsche het zou stellen, zieke dieren zijn. Dan zou, à la limite, leven hetzelfde als 'genezen' of 'behandeld worden' betekenen. Als je dat gelooft, kom je toch niet meer tot het echte leven, opgevat als een positief project? Of hoe de remedie uiteindelijk samenvalt met de ziekte.

Je merkt dat ook aan Zizek zelf. Hij is nu zogezegd een 'gevaarlijk denker' of 'de agent provocateur van radicaal links'. Hoe gevaarlijk kun je zijn als je Marx, Hegel, Freud en Lacan op een hoopje gooit en de ingrediënten tot een kritische massa kneedt? En vooral: ik moet de eerste volksopstand nog meemaken die uitbreekt door Zizeks schrandere profetieën. Uiteindelijk is Slavoj toch ook maar de soms grappige, dan weer shockerende, een andere keer excentrieke luis in de pels die getolereerd wordt omdat men weet dat zijn talloze dikke boeken geen reet invloed zullen uitoefenen op de status quo.

Lees daar overigens niet uit dat we zouden moeten stoppen met nadenken en kritisch zijn. Maar tot nader order zullen we nog steeds alleen iets veranderen door praxis, niet door de pseudo-subversieve clown uit te hangen. Er mag dan misschien geen speld tussen 's mans analyse van Kung Fu Panda 2 te krijgen zijn, dat betekent helemaal niet dat het publiek van die film er zich ook maar iets aan gelegen gaat laten liggen (Ik zie nog eerder een of andere cynische slimmerik uit Hollywood Zizeks analyse in eigen voordeel aanwenden). En is dat uiteindelijk niet de bedoeling? In het andere geval worden ook filosofie en psychanalyse een vorm van entertainment, zij het dan voor de hoger opgeleide links(ig)e kameraadjes (uit welke verzameling ik mezelf trouwens niet uitsluit, laat dat duidelijk zijn).

Of hoe ik ook na talloze lezingen van Zizek, Lacan en talloze andere cultural theorists zal blijven vinden dat cultuurkritiek geen reet uithaalt. Ja, het levert heelder bibliotheken aan al dan niet geniaal en in meer of mindere mate goed geschreven leesvoer op voor dat deel van de wereld dat welstellend genoeg is om daar tijd voor te kunnen uittrekken, maar de echte kritiek zou zich nog altijd op de politiek moeten richten, want alleen langs die route ga je ook iets veranderen. Uiteindelijk heeft (de analyse, niet de oplossing van) Marx altijd het laatste woord.

(Is niet het echte probleem dat er steeds minder gelezen wordt? Ook Zizek kan je op het internet terugvinden in lekker korte video-snippets, waar hij dan op zijn grappigst, excentriekst en shockerend ten tonele wordt gevoerd, aldaar zijn proper radical answers debiterend, terwijl hij het eerder over de proper radical deeds zou moeten hebben.)