"Torture saves lives? Maybe, but for sure it loses souls – and its most obscene justification is to claim that a true hero is ready to forsake his or her soul to save the lives of his or her countrymen. The normalisation of torture in Zero Dark Thirty is a sign of the moral vacuum we are gradually approaching. If there is any doubt about this, try to imagine a major Hollywood film depicting torture in a similar way 20 years ago. It is unthinkable."

Iedereen zal wel weten dat ik ondanks mijn veelvuldige lezingen van zijn werk nogal ambigu sta tegenover Zizek, maar hier heeft hij gewoon 100% gelijk. Met enkele kanttekeningen.

Of het verlagen van onze morele standaarden nu echt iets nieuws zou zijn is nog maar de vraag. Alsof er een verschil zou zijn tussen het verbeelden van Amerikaanse martelingen en de door Arabieren uitgevoerde folteringen die je in Three Kings en Syriana te zien krijgt. Het ene zou propaganda zijn voor en rechtvaardiging van de War on Terror en het andere niet? Het is overigens niet omdat je dit twintig jaar geleden niet in een Hollywoodfilm te zien zou gekregen hebben dat het toen niet gebeurde. En dat we dat toen al niet wisten. Alsof de door de CIA uitbestede martelingen in Centraal- en Zuid-Amerika en ongetwijfeld zelf uitgevoerde in Vietnam echt zo verschillend zijn van de fraaie plaatjes in Zero Dark Thirty.

Bovendien leven we allemaal in het neoliberale paradijs, dus we hebben allemaal onze hoge morele standaarden verlaagd, zo we al zouden kunnen beweren dat we die ooit hoog in het vaandel hebben gevoerd. Ik heb gelukkig - en ik hoop voor u hetzelfde - geen films nodig om mezelf op tijd en stond vragen over mijn eigen morele standaarden te stellen. En ik hoop dat voor iedereen geldt dat moreel en ethisch zelfonderzoek niet pas dan op gang komt wanneer Kathryn Riefenstahl en Leni Bigelow weer eens een fascistisch filmpje gemaakt hebben.

"He was unique too in the necessity he felt to see the crisis [the death of culture] in all its specificity' of detail. For him the modern barbarism was not merely a large general tendency which could be comprehended by a large general emotion; he was constrained to watch it with a compulsive and obsessive awareness of its painful particularities. He was made rabid - to use his own word - by this book, this phrase, this solecism, this grossness of shape or form, this debasement of manners, this hollow imitation of thought [. . . ] What he wanted to do, he said, was nothing less than to take account of the whole intellectual life of France. "If it were treated briefly, made concise and light, it would be a fantasy - more or less witty, but without weight or plausibility; whereas if I give it detail and development I will seem to be believing my own story, and it can be made into something serious and even frightening." And he believed that it was by an excess of evidence that he would avoid pedantry."

- Lionel Trilling over Gustave Flaubert

Lacan 3

Lacans eigen geschriften blijken vooralsnog en om diverse redenen moeilijk door te komen. Wachtend op het moment dat dat ooit anders gaat zijn (en ik in Tropismes 's mans Écrits en RSI-seminarie kan inslaan), kom ik voorlopig niet verder dan zijdelingse opmerkingen.

Wat me wel sterk opvalt is dat het oeuvre van Bataille (Le Divin Bibliothécaire en uiteraard de eerste man van Lacans echtgenote) zich volledig in het Reële lijken te situeren. Vooral in L'Expérience Intérieure, L'Anus Solaire en Le Coupable lijkt hij de hele tijd te worstelen met het neerschrijven van het onuitsprekelijke, alsof de Symbolische Orde volstrekt geen vat heeft op wat hij probeert te doorgronden (zie ook de opmerking van Rousseau enkele posts geleden).

Het is ook opvallend - maar natuurlijkerwijze niet onverwacht - dat wanneer ik in nuchtere toestand ben - het grootste deel van de tijd - er vaak geen doorkomen aan is, omdat de ratio dan volop lijkt te rebelleren tegen wat ze* in als feite contra-intuïtieve vaststellingen beschouwt. Als ik daarentegen, nadat ik bijvoorbeeld naar de kroeg ben geweest of andere geestesverruimende substanties tot me genomen heb (laat uw fantasie de vrije loop), die ratio op zijn minst deels kan uitschakelen lijkt het alsof het hier een alternatief Nietzscheaans evangelie betreft en volgen de innerlijke affirmaties ("Zo is het inderdaad!") elkaar tegen angstwekkend tempo op. Alsof ons brein de onzin/waanzin nodig heeft om tot de fundamentele waarheden van dit bestaan door te dringen en alleen een op regelmatig basis georganiseerde, los-latende deprogrammering van het sociaal aangeleerde ons nader tot het sublieme kan brengen (zie ook Rimbaud's beruchte Lettre du Voyant: "Le poète se fait voyant par un long, immense et raisonné dérèglement de tous les sens."). Ook Klossowski's bewering dat Nietzsche's inzichten volledig samenhangen, zelfs het gevolg zijn, van zijn naderende psychotische instorting wordt dan opeens plausibel.

* Vreemd dat de Romeinen van het mannelijke Griekse Logos een vrouwelijk begrip - Ratio is overigens ook in het Nederlands van het vrouwelijke geslacht - hebben gemaakt. Traditioneel en mythisch beschouwd staat de mannelijke ratio immers tegenover de vrouwelijke intuïtie.

Bij ons in het westen is het de gewoonte te zeggen dat hoe hoger men klimt, hoe lager men kan vallen. Deze week las ik een boeddhistische spreuk die stelde dat hoe lager men begint, hoe hoger men kan stijgen. Als vingerwijzing naar de westerse manier van denken kan dat tellen.

Kom mij na het lezen van dit artikel nog maar eens vertellen dat we niet terug in de jaren dertig zijn aan het terechtkomen. Natuurlijk gaat het er niet aan toegaan als onder de nazi's en het Stalinisme. De slachtoffers en de methoden van aanpak zijn veranderd (nu kiest men voor een indirecte aanpak gebaseerd op uitsluiting, massale moordpartijen moet je niet gaan verwachten), maar het us vs. them is wel degelijk helemaal terug alive and kicking in het Avondland (zie ook de Vlaamse Führer, herr De Wever, die ondanks zijn zeer dunne laagje intellectualisme - over het ondraaglijk lichte niveau van zijn recentste opiniebijdragen zal ik het hier maar niet hebben - wel degelijk een zeer platte populist is). Opeens lijken die illegale immigranten in kooien in Children of Men nauwelijks nog een fictie.

David Toops gesprek met Scott Walker op Pitchfork is zonder twijfel het interessantste van al de interviews die ik al heb gelezen. Waarschijnlijk omdat Toop zelf ook een complex, bedachtzaam en ontwikkeld man is, die bovendien oud genoeg is om de jonge Scott nog meegemaakt te hebben. Mooie verwijzing naar Lachenmann ook: het was een van de referenties waar ik onmiddellijk aan dacht tijdens de eerste beluisteringen van Bish  Bosch - een plaat die overigens een plaats in mijn leven aan het innemen is die normaal gezien alleen voor literatuur is weggelegd. Ik vrees dat een essay zich ten langen leste gaat opdringen, hoezeer ik er ook tegen op zie.

Voor hen die het interesseert: een link naar de tekst van Priscus waar Zercon in voorkomt.

"The most sensitive person, although not the most normal, may provide the most representative expression of a breakdown which affects other people on levels of which they may be scarcely conscious."

- Stephen Spender, over Malcolm Lowry's Under the Volcano.

"I've been making other people's mistakes, now I'm going to make my own mistakes."

- William Gaddis, J R

"The misjudgement of one generation is always a source of amazement to the next."

- Steven Moore

Lacan 2

"(...) een psychoot is een subject dat niet door de symbolische orde wordt bedrogen"

Dat lees ik bij Zizek - en dat lijkt, terzijde, nogal heel hard op het beruchte dictum van Burroughs ("A paranoid-schizophrenic is a guy who's just found out what's going on"). Wil dat nu zeggen dat we allemaal liever niet weten wat het reële feitelijk behelst, of dat we dat niet kunnen weten (omdat de symbolische orde er nu eenmaal is en we anders gewoon niet op een beschaafde manier kunnen samenleven)? Of nog complexer gesteld: dat we dat niet kunnen willen - of willen kunnen - weten? Met andere woorden: is bovenstaand citaat een negatief of een positief oordeel? Of blijft dat onbeslist?

Dat elke vorm van samenleven fundamenteel op (al dan niet gewild) (zelf)bedrog zou gebaseerd zijn heb ik altijd nogal een op zijn minst tamelijk overtrokken aanname gevonden. Gebruiken we niet gewoon het verkeerde woord? Of om het anders te stellen: dat is toch een kwestie van woordkeus. Je zou het even goed een "ongeschreven contract voor deelname aan de samenleving' kunnen noemen. Dat er zoiets bestaat als socialisatie, hoeft nog niet per se te betekenen dat we allemaal patiënten, of zoals Nietzsche het zou stellen, zieke dieren zijn. Dan zou, à la limite, leven hetzelfde als 'genezen' of 'behandeld worden' betekenen. Als je dat gelooft, kom je toch niet meer tot het echte leven, opgevat als een positief project? Of hoe de remedie uiteindelijk samenvalt met de ziekte.

Je merkt dat ook aan Zizek zelf. Hij is nu zogezegd een 'gevaarlijk denker' of 'de agent provocateur van radicaal links'. Hoe gevaarlijk kun je zijn als je Marx, Hegel, Freud en Lacan op een hoopje gooit en de ingrediënten tot een kritische massa kneedt? En vooral: ik moet de eerste volksopstand nog meemaken die uitbreekt door Zizeks schrandere profetieën. Uiteindelijk is Slavoj toch ook maar de soms grappige, dan weer shockerende, een andere keer excentrieke luis in de pels die getolereerd wordt omdat men weet dat zijn talloze dikke boeken geen reet invloed zullen uitoefenen op de status quo.

Lees daar overigens niet uit dat we zouden moeten stoppen met nadenken en kritisch zijn. Maar tot nader order zullen we nog steeds alleen iets veranderen door praxis, niet door de pseudo-subversieve clown uit te hangen. Er mag dan misschien geen speld tussen 's mans analyse van Kung Fu Panda 2 te krijgen zijn, dat betekent helemaal niet dat het publiek van die film er zich ook maar iets aan gelegen gaat laten liggen (Ik zie nog eerder een of andere cynische slimmerik uit Hollywood Zizeks analyse in eigen voordeel aanwenden). En is dat uiteindelijk niet de bedoeling? In het andere geval worden ook filosofie en psychanalyse een vorm van entertainment, zij het dan voor de hoger opgeleide links(ig)e kameraadjes (uit welke verzameling ik mezelf trouwens niet uitsluit, laat dat duidelijk zijn).

Of hoe ik ook na talloze lezingen van Zizek, Lacan en talloze andere cultural theorists zal blijven vinden dat cultuurkritiek geen reet uithaalt. Ja, het levert heelder bibliotheken aan al dan niet geniaal en in meer of mindere mate goed geschreven leesvoer op voor dat deel van de wereld dat welstellend genoeg is om daar tijd voor te kunnen uittrekken, maar de echte kritiek zou zich nog altijd op de politiek moeten richten, want alleen langs die route ga je ook iets veranderen. Uiteindelijk heeft (de analyse, niet de oplossing van) Marx altijd het laatste woord.

(Is niet het echte probleem dat er steeds minder gelezen wordt? Ook Zizek kan je op het internet terugvinden in lekker korte video-snippets, waar hij dan op zijn grappigst, excentriekst en shockerend ten tonele wordt gevoerd, aldaar zijn proper radical answers debiterend, terwijl hij het eerder over de proper radical deeds zou moeten hebben.)

Ab-so-luut fan-tas-tisch stuk over Nico. Zo treurig dat het bijna pijn doet het te lezen.

"I have noticed again and again that it is impossible in writing a lengthy work to use the same words always in the same sense. There is no language rich enough to supply terms and expressions sufficient for the modifications of our ideas."

- Rousseau, Émile.

Lacan 1

En avant dan maar. Voor € 3 Les Quatre Concepts Fondamentaux de la Psychanalyse op de kop getikt en na tien bladzijden al flink geïrriteerd door Lacans afgrijselijk zelfingenomen praatjes. En dan ben ik nog maar aan de inleiding, alwaar de zelfbenoemde Grote Man zich beklaagt over zijn uitsluiting uit de wereld van de psychanalysten. Wil ik mezelf straffen, of iets van die strekking? Dat treft overigens, want ik heb psychanalyse altijd al als een heauton timorein beschouwd (toevallig dat er onder christenen zoveel zelfstraffers rondlopen? en dat Lacanianen als Badiou en Zizek zich uitgebreid verdiepen in het christendom?). Niettemin zet ik door tot ik tot een genuanceerd oordeel kom.

Waar de vorige twee posts - even abstractie makend van de link naar Lacan - om draaien is het feit dat ik voor mezelf wil onderzoeken of ik al dan niet een christen ben (versta daar niet uit dat nu iedere avond voor het slapengaan een gebed ga uitspreken, laat staan dat je mij regelmatig in de kerk gaat terugvinden: het draait hier puur om filosofische principes, van georganiseerde religie en het gegeven van een persoonlijke God zal ik, denk ik, altijd een afschuw hebben). Lezingen van Agamben, Augustinus en Kierkegaard hebben me met de neus op dat feit gedrukt. Zoals Zizek het ooit heeft gesteld: Het christendom is te belangrijk om alleen aan de christenen over te laten.

In principe is iedere Europeaan een christen en, zeker in Vlaanderen, Land onder de Schaduw van de Kerktoren, is de kans dat je volgens christelijke principes bent opgevoed - katholiek-humanistisch geïnspireerd onderwijs ging in Vlaanderen lange tijd door voor het beste - redelijk groot. Vooral de laatste delen van Agambens Homo Sacer-project hebben me duidelijk gemaakt dat zowat heel ons socio-politieke systeem doordrongen is van christelijke principes en gebruiken, zozeer zelfs dat we nog niet meer beseffen dat vele daarvan christelijk van oorsprong zijn. Ik wil voor mezelf uitmaken wat van een mens een christen maakt en welke principes en dagelijkse gedragingen daarvan (eventueel) de moeite zijn om te weerhouden. Zoals Fisher in zijn stuk zegt: Sommigen zeggen dat ze christen zijn en zijn in feite atheïst, terwijl anderen zeggen dat ze atheïsten zijn en in feite christen zijn. Wie van de twee ben ik? Tijd voor een zelfonderzoek.

Wordt ook weer vervolgd.

"Is there anything more tedious than attacks on religion in general and christianity specifically?"

"Ideology does not require belief, only compliance, and if you do comply, that is your conviction."


Ik heb er toch bijna een dag over gedaan om dit artikel van überblogger k-punk terug te vinden. Het enige wat ik me herinnerde was het schilderij van Dürer dat er ergens in verwerkt was. Gelukkig is mijn fotografisch geheugen voor beelden nog steeds intact.

Nu Mark Fisher zijn blog nauwelijks nog gebruikt voor interessante teksten, ben ik, moet ik bekennen, in zijn archief gaan grasduinen. En ik moet zeggen dat ik toch wel enige nostalgie begin te ontwikkelen naar dat gouden tijdperk van de blog - zo tussen 2002 en 2008 - waar je die enorme stimulerende wisselwerking had tussen al die (voornamelijk) Britse bloggers, zelfs al heb ik altijd een afschuw gehad van dat Marxistische en Freudo-Lacaniaanse jargon.  

Cultural theory, Badiou, Zizek (en dus altijd weer Lacan) zijn nooit mijn ding geweest (vooral omdat ze weinig tot niets zinnigs over het viscerale aspect van de muziekervaring hebben te zeggen) maar ze hebben me indertijd wel gestimuleerd om me weer dieper in filosofie onder te dompelen, omdat ik intuïtief vermoedde dat vele van die bloggers op basis van Lacan en zijn erfgenamen zo stevig uit de nek aan het lullen waren dat ze die lul gaandeweg als halsketting rond konden hangen.

Niettemin is, na jaren van vechten tegen het onvermijdelijke, het moment nu aangebroken om me door Lacans teksten een weg te gaan banen. Ik moet bekennen dat ik al weken in allerlei boekenwinkels op zoek ben naar een kopie van 's mans Écrits. Ik wil dat alleen al lezen om er voor eens en altijd komaf mee te maken. Deze morgen wou ik bijna zelfs Elisabeth Roudinesco's biografie van de 'pontifex maximus' uit de bib meegrissen, maar ik meende me ineens te herinneren dat de dame in kwestie nogal recht in de leer is en voor een hagiografie van Lacan ga ik toch maar passen.

Enfin, ik eeuwige unbeliever in de psychologie, ga mezelf de volgende maanden eens stevig in de geschriften van de baarlijke duivel onderdompelen. Of er drie alinea's van lezen en vervolgens het ding in brand steken.(Dat laatste is uiteraard een gruwelijke overdrijving want boeken blijven tot nader order heilig.)

Wordt vervolgd.

Als we God proberen in te schrijven in het bestaan van de cosmos zoals we die kennen (dus als niet geschapen op de Bijbelse manier, als een wilsact van God), dan hangt het ware geloof in God af van de vraag of God er ook zou zijn als de mens, en dus het denken, niet zou bestaan. À la limite kan je dan de vraag dan formuleren als: Bestaat God als er niemand is om hem te denken? Het zou namelijk onzinnig zijn te beweren dat, als God bestaat, het bestaan van God afhangt van het denken van God door een of ander denkend wezen (cfr. het archifossiel van Meillassoux), dat hij de mens zou bedacht hebben zodat iemand Hem zou denken. God kan het alleen zijn best verdragen, denk ik. Daarom zijn de monotheïstische godsdiensten in feite bedriegers, aangezien zij een onherleidbare band tussen God en de mens vooronderstellen en dus impliciet toegeven dat zonder de mens er geen God is (en dat wij als denkende wezens hem bedacht hebben).

(Toegegeven dat ik hier nog wat aan moet sleutelen en schaven, maar ik denk dat het al vrij dicht in de buurt komt van hoe ik over God denk, namelijk dat wij enkel in God kunnen geloven, maar Hem nooit kunnen kennen, tenzij we er van uitgaan dat Hij één met de cosmos is. Dat zou dan weer betekenen dat wij God enkel kunnen kennen door kennis van onszelf-in-de-wereld. De geschiedenis toont aan dat dat laatste blijkbaar een moeilijke zaak is, maar passons voorlopig, voordat mijn kop helemaal ontploft.)